۱) أولا: أن مورد استصحاب الحكم المختار إنما هو في باب تعارض الخبرين مع عدم المرجح والقول بالتخيير الشرعي بمقتضى التوقيع الوارد بأيهما أخذت من باب التسليم وسعك، فإن التخيير فيه إنما هو التخيير في المسألة الأصولية من تخيير المجتهد بالأخذ بأي الحجتين و الإفتاء على طبقه، و الحكم بكون مدلول الخبر المأخوذ به هو الحكم الشرعي الذي يجب العمل على طبقه، و حينئذ في الواقعة الثانية التي ابتلي المجتهد بها يجري استصحاب وجوب الحكم المعين الذي اختارة في الأولى و يكون مانعا عن الأخذ بالآخر، و أما في مسألة دوران الأمر بين المحذورين يكون الحكم الواقعي معينا في الواقع و نحن لا نعلم أنه الوجوب او الحرمة من دون ثبوت أي تخيير في مورده من ناحية الشارع حتى يتحقق الحكم المختار ثم يكون مجرى لاستصحاب الحكم المختار.

و أما من ناحية الحكم العقلي فقد ظهر مما تقدم من عدم كون حكم العقل بالتخيير في المقام كاشفا عن حكم شرعي، و ذلك لاستحالة جعل التخيير من الشارع مع ثبوت التخيير للمكلف تكوينا بما تقدم من البرهان، بل حكمه بالتخيير يكون بمعنى إدراكه لابدية المكلف من اختيار الفعل أو الترك و عدم ثبوت الحرج عليه في تعلق مشيئته بأي الأمرين منهما، فلا يكون حكم مختار بعد العمل في الواقعة الأولى حتى يحكم ببقائه بمقتضى الاستصحاب.

فما أورده على استصحاب الحكم المختار هو من خلط مسألة الدوران بباب تعارض الخبرين، و لا يكون من باب التعارض بين استصحاب الحكم المختار مع استصحاب بقاء التخيير كما أفاده الشيخ. تحف العقول فی علم الاصول ج۱ ص ۴۲۸

۲) وسائل الشيعة ج‏۲۷ ص۱۰۸

۳) (سؤال: یک نظر والد معظم داشتند که فرمودند مستصحب یا حکم شرعی باشد یا …) یک استادی داشتیم ما در نجف وقتی به او اشکال می‌کردیم می‌گفت حفظت شیئا و غابت عنک اشیاء. ببینید آن که ما گفتیم این است که لازم نیست مستصحب حکم شرعی باشد یا موضوع حکم شرعی باشد به شرطی که اثر داشته باشد در اشتغال تکلیف و رفع تکلیف این جا اشتغال تکلیف که نمی‌آورد، حکم به تخییر می‌آورد (حکم به تخییر یعنی لازم نیست اخذ کند به آنچه که اول به آن اخذ کرده پس اشتغال به آن چیزی که اول اخذ کرده…) اشتغال یعنی حکم را ثابت کند بر ذمه، حکم را بر ذمه که ثابت نمی‌کند؛ می‌گوید آن حکمی که قبلا بوده آن حکم الان هم هست و الا شما اگر بخواهید این طور کنید همه تمام موارد اصل‌های مثبت استصحاب در آن جاری می‌شود. آن فقط جایی است که اثر کند در اطاعت و عصیان. ان‌شاءالله گوشه دفترتان یادداشت کنید در بحث استصحاب در مستثنیات از اصل مثبت که کجاها اصل مثبت استثناء شده در عین این که مستصحب حکم شرعی نیست و موضوع حکم شرعی نیست در عین حال استصحاب جاری است، آن جا به تفصیل می‌آید ولی به اجمال هم چند مرتبه توضیح دادم.

۴) وثانياً على فرض التنزّل والقول بجريان استصحاب الحكم المختار فلا وجه لدعوى حكومة استصحاب بقاء التخيير على استصحاب الحكم المختار، وذلك لما تقرّر في مبحث الاستصحاب من عدم كون مجرّد سببيّة أحد الشكّين للشكّ الآخر موجباً لحكومة الاستصحاب السببي على الاستصحاب المسببي، بل الحكومة متوقّفة على السببية الشرعيّة وكون المسبب من الآثار الشرعيّة المترتبة على السبّب، والمسبب في المقام إنّما هو من اللوازم العقليّة المترتبة على السبب لا من آثاره الشرعيّة. تحف العقول فی علم الاصول ج۱ ص۴۲۹

۵) (سؤال: اصل سببی و مسببی یک قانون مجعول شرعی است که دنبال سببیت شرعی هستیم؟) بله (یعنی مقتضای خود استصحاب است که این طور می‌گوییم، استصحاب اگر بود می‌گفتیم تعبد است باید سببیت شرعی باشد که به تعبد ثابت شود ولی سببی مسببی) بله، به خاطر این که اگر شما بخواهید مجعول شرعی نگیرید سببیت می‌شود اصل مثبت، به خاطر این که به جریان استصحاب در سبب انتفاء مسبب عقلی است یا شرعی است؟ (عقلی است) اگر عقلی است می‌شود مثبت، تمام شد. (مقتضای این استصحاب نیست، خود آن قهرا اتفاق می‌افتد) آفرین! قهرا یعنی چه؟ قهرا یعنی عقلا، قهری که ما در دنیا نداریم، جری الحق علی لسانک، قهرا یعنی عقلا، یعنی احتیاج به جعل شرعی نیست، وقتی شما این را ثابت کردید که این پاک است، آن خود به خود پاک می‌شود، نهایت پاک شدن آن به شرع است یا به عقل است یا قهری است. در آن مثال دستمال شرعی است، اگر شرع نبود چنین کاری می‌شد؟ می‌گفتیم این دستمال پاک است؟ نمی‌گفتیم اما در این جا چه شرع باشد چه شرع نباشد می‌گوییم اگر تخییر ثابت باشد مختار قطعا دیگر حکم آن باقی نیست. قهرا یعنی همین که شما می‌گویید (این جواب حلی سؤال ایشان نمی‌شود، این جواب نقضی است، شما می‌گویید اگر این طور نگوییم می‌شود عقلی اگر استصحاب…) خیر، می‌شود اصل مثبت، سر آن این است (استصحاب سببی و مسببی شرعی است، به خاطر این که اصل مثبت نشود باید بگوییم شرعی است) باید سببیت شرعیه باشد (به چه دلیل شرعیه باشد) به خاطر این که اگر نباشد اثبات مسبب به جریان اصل در سبب می‌شود اصل مثبت، اصل مثبت هم فرض این است که حجت نیست (اصل مثبت حجت نیست درست است ولی به چه دلیل استصحاب سببی و مسببی باید شرعی باشد، وجه آن) ببینید اصل مثبت که حجت نیست، درست، انتفاء موضوع در مسبب به اصل جاری در سبب عقلی است یا شرعی؟ (عقلی است) اگر عقلی شد می‌شود اصل مثبت، اصل مثبت هم که حجت نیست وقتی حجت نبود، پس بنا بر این اصل جاری در سبب اثر نمی‌کند برای این که موضوع مسبب را از بین ببرد، موضوع مسبب به قوت خودش هنوز باقی است (سر این که به خاطر این که اثر کند…) سر آن همین است، سر آن این است که اگر نگوییم شرعی است اصل مثبت می‌شود، جریان اصل در سبب نتیجه آن چیست؟ انتفاء موضوع در مسبب است، انتفاء موضوع در مسبب عقلا یا شرعا (عقلا) اگر عقلا شد پس اصل در سبب نمی‌تواند این انتفاء را درست کند (یعنی صرف این که ما فرار کنیم از اصل مثبت بودن این بحث، این دلیل نمی‌شود که استصحاب …) نمی‌خواهد فرار کنید، پس بنا بر این شما می‌خواهید به اصل جاری در سبب موضوع در مسبب را زائل کنید یا نکنید (زائل کنیم) به چه زائل کنید؟ (به استصحاب) به اصل در سبب (بله) به اصل در سبب خود آن است یا لازم آن است؟ (لازم است) لازم عقلی آن است یا شرعی است (عقلی) خلاص (مستصحب نیست، نتیجه است) یعنی چه نتیجه است؟ (یک وقت مستصحب ما می‌آید لازمه عقلی یک چیزی می‌شود…) لازمه آن است، خدا خیرت بدهد، در طهارت ثوب مغسول بماء طاهر نتیجه آن است یا لازم آن است؟ لازم آن است؛ یعنی چه نتیجه آن است. این را خوب دقت کنید، استصحاب اصل عملی است بیشتر از خودش هیچ چیز را ثابت نمی‌کند (خود استصحاب بله) همین، استصحاب طهارت آب آب را پاک می‌کند دیگر به هیچ چیز کار ندارد، خلاص؛ ما اگر نداشتیم یک چیزی که بگوید النجس المغسول بالماء الطاهر طاهر، نمی‌توانستیم بگوییم دستمال پاک می‌شود با شستن با این آب، می‌گفتیم دستمال که نجس بوده، شک داریم پاک شد یا نشد استصحاب نجاست آن را می‌کنیم، این دلیل خارجی می‌آید آن را درست می‌کند. این دلیل خارجی را در ما نحن فیه اگر داشتیم خوب بود یعنی اگر در ما نحن فیه هم این را داشتیم که الحکم ببقاء التخییر یوجب زوال حکم المختار راحت بودیم، می‌گفتیم وجدانا یا تعبدا اگر حکم به تخییر درست شود، حکم مختار زائل می‌شود، اما فرض این است که چنین دلیلی که ما نداریم وقتی دلیل نداشتیم با استصحاب تخییر حکم مختار از بین می‌رود عقلا یا شرعا، اگر بگویید شرعا از بین می‌رود باید بگویید چنین روایتی داشته باشیم که نداریم، پس عقلا از بین می‌رود، وقتی عقلا از بین رفت می‌شود اصل مثبت، این که روشن است در اصل سببی و مسببی (شنیده بودیم ولی می‌گوییم در خود استصحاب این هست چون می‌گوییم خود استصحاب تعبدی است این هم باید به تعبد ثابت شود اما در سببی و مسببی مثل خود استصحاب روایت نداریم که زراره فرموده باشد در سبب و در مسبب …) روایت نمی‌خواهیم، قانون اصل مثبت این کار را می‌کند، قانون اصل مثبت می‌گوید که اگر مسبب شما عقلی باشد بخواهید به اصل جاری در سبب مسبب را نتیجه بگیرید، استصحاب را در یک چیز جاری کردید نتیجه‌ای که می‌خواهید بگیرید یک چیز دیگر است، قانون اصل مثبت همین بود، شما استصحاب را در یک چیز جاری می‌کنید اما آن که لازم داریم یک چیز دیگر است، من الان می‌خواهم حکم مختار را بگویم منتفی می‌شود، اما استصحاب بقاء تخییر را درست می‌کند و چون اصل است بیشتر از بقاء تخییر هیچ چیز دیگر را نمی‌تواند اثبات کند (…) هیچ؛ تخییر ثابت بشود، بشود، اثر نمی‌کند (هنوز هفته بعد نرسیده که نمی‌داند انجام بدهد یا خیر، همین الان که این حکم را انجام داد مثلا جانب فعل را انجام داد روز بعد، هنوز هفته بعد نیامده، استصحاب می‌کند این را) آن استحصاب هم سر جای خودش هست، آن چرا از بین برود، حکم مختار چرا، موضوع آن که موجود است، یقین سابق و شک لاحق آن هست یا نیست؟ (هست) هست پس می‌شود متعارض، فقط وقتی تعارض از بین می‌رود که سببیت شرعیه باشد یعنی اصل جاری در سبب موضوع اصل جاری در مسبب را از بین ببرد. چون اگر موضوع آن را از بین نبرد موضوع آن موجود است مقتضی موجود مانع مفقود، اصل جاری می‌شود، می‌شود تعارض. (قهری همان عقلی شد) قهری یعنی عقلی (مثل صحت که می‌فرمودید انطباق است، صحت یک چیز شرعی نیست) آن هم عقلی است می‌گفتیم انطباق هم مأمور به بر مأتی به عقلی است، قهری است، آن هم یعنی همین، قهری اصلا یعنی یک امر تکوینی یعنی دست من و شما نیست خود به خود انجام می‌شود (من می‌گویم این بایع تا دیروز عاقل بود امروز یک بیعی کرد نمی‌دانم هنوز عاقل هست یا خیر، استصحاب عقل او را می‌کنم بعد می‌گویم معامله منطبق بود شرائط آن پس صحیح است با این که عقلی است) چرا؟ خیر، عقلی نیست. چرا؟ به خاطر این که آن جا شما یک دلیل دارید بیع صبی باطل است یعنی بیع بالغ صحیح است آن روایتی که می‌گوید: «لا یجوز امر الصبی» آن الان دلیل است، شما اگر آن را نداشته باشید آن جا هم می‌شود اصل مثبت، شما اگر آن جا هم چنین دلیلی نداشته باشید، به استصحاب بقاء عقل بخواهید شرط صحت معامله را درست کنید این هم می‌شود اصل مثبت، ولی چون ما داریم که بلوغ شرط است، شما وقتی دارید استصحاب بلوغ می‌کنید پس دارید استصحاب مجعول شرعی می‌کنید.